36 Phố Phường Hà Nội Có Gì

36 phố phường của Hà Nội là tên gọi để chỉ khu phố của thủ đô. Trải qua bao thăng trầm, khu phố vẫn giữ được những giá trị văn hóa, lịch sử hàng nghìn năm hiến. Ngay nay các con phố buôn bán hàng hóa vô cùng sầm uất như hàng Mã, hàng Khoai, hàng Đường, hàng Gà, hàng Chiếu. Du khách khi đặt chân đến Hà Nội không thể bỏ qua các điểm du lịch nổi tiếng ở khu vực phố Cổ như Hồ Gươm, Đền Ngọc Sơn, Ô Quan Chưởng, đền Bạch Mã… hay thưởng thức những món ăn đặc trưng của người Hà Thành như bún thang, bún chả, bánh mì, chả cốm…

Nguồn gốc về 36 phố phường của Hà Nội

Nhà thơ nổi tiếng Dương Quảng Hàm đã từng viết một bài ca dao có ghi lại ca dao về 36 phố ở Hà Nội như sau:

Ba mươi sáu phố rành rành chẳng sai:

Hàng Buồm, hàng Thiếc, hàng Bài, hàng Khay,

Hàng Lờ, hàng Cót, hàng Mây, hàng Đàn,

Phố Mới, Phúc Kiến, hàng Ngang,

Hàng Mã, hàng Mắm, hàng Than, hàng Đồng,

Hàng Hòm, hàng Đậu, hàng Bông, hàng Bè,

Hàng Thùng, hàng Bát, hàng Tre,

Hàng Vôi, hàng Giấy, hàng The, hàng Gà,

Trải xem hàng phố, thật là cũng xinh.

Phố giăng mắc cửi, đường quanh bàn cờ.

Bút hoa xin chép vần thơ lưu truyền

Khi nói đến Hà Nội không thể không nói đến 36 phố phường – đây là một nét đẹp đặc trưng của người Hà Thành hàng nghìn năm nay. 36 phố phường hay còn gọi là Phố cổ. Lịch sử của 36 phố phường bắt đầu nguồn từ thời nhà Lý – Trần.

Tương truyền rằng Hà Nội trước đây chỉ là một khu đô thị buôn bán bình thường giữa các tiểu thương, diễn ra nhiều hoạt động. Từ đó hình thành nên cái tên Hàng – Một cách gọi ám chỉ vô cùng đặc trưng để phân biệt với các tên gọi khác.

Từ đó, khu phố xuất hiện ngày càng nhiều làng nghề buôn bán, sản xuất. Để dễ gọi người dân đã lấy tên của làng nghề đặt cho những con phố. Chỉ cần nghe qua thôi mọi người cũng biết được con phố đó kinh doanh gì.

– Phố Hàng Bông chuyên bán chăn bông, gối đệm.

– Phố Hàng Bạc chuyên buôn bán và gia công các loại đồ trang sức.

– Phố Hàng Mã chuyên bán đồ trang trí, đồ thờ cúng. Phố rất nhộn nhịp vào các ngày lễ tết hoặc trung thu.

– Phố Hàng Đường chuyên bán bánh kẹo, ô mai, mứt tết,…

Tên gọi Hà Nội 36 phố phường cũng từ đó mà được truyền lại bao nhiêu đời. Hiện tại tên gọi của 36 phố phường có sự thay đổi đôi chút, tên gọi 23 phố phường cũ vẫn giữ nguyên tên từ khi thành lập và 13 phố phường được đổi tên mới.

Những nét đặc trưng của Hà Nội 36 phường: Kiến trúc, văn hóa, ẩm thực

Những phố phường Hà Nội mang đậm kiến trúc cổ kính, giữ nguyên giá trị của người dân Hà Nội xưa về văn hóa, kiến trúc, làng nghề, ẩm thực.

Phố cổ Hà Nội vẫn mang trong mình những nét đơn sơ, mộc mạc của hàng nghìn năm nay dù các ngôi nhà cao tầng, các trung tâm thương mại mọc lên xung quanh. Dù những con phố lúc nào cũng đông đúc, phồn hoa, nhộn nhịp nhưng chưa bao giờ mất đi giá trị truyền thống nghìn năm văn hiến.

Một số công trình văn hóa kiến trúc lâu đời lâu năm vẫn còn tồn tại đến bây giờ như đình, đền, chùa, hội quán. Điển hình như đền Bạch Mã ở phố Hàng Buồm, được biết đến là một trong tứ trấn của kinh Thành Thăng Long.

Mỗi năm du khách đến thăm quan 36 phố phường rất đông, chủ yếu là khách quốc tế. Mọi người thích thú đi dạo quanh từng con phố, từng chi tiết để cảm nhận nét văn hóa rất riêng người Hà Nội nơi đây.

Dù khu vực phố cổ ngày nay có quy mô thu hẹp so với trước đây nhưng nét đẹp cổ kính vẫn sống mãi theo thời gian.

Du lịch phố cổ Hà Nội ăn gì? Không sang trọng, đẳng cấp nhà hàng, các quán ăn nhỏ ở đây được lòng rất nhiều du khách bởi hương vị thơm ngon ăn một lần không quên.

Gắn liền với những món ăn truyền thống của người dân Hà Nội như bún chả, bún cá, bún đậu, bún thang, bún ốc, bún ngan… Các quán ăn đã có hàng chục năm tuổi, hương vị thơm ngon không lẫn được ở đâu.

Một buổi tối cuối tuần lượn lờ đến 36 phố phường của Hà Nội, du khách có thể thưởng thức một chiếc kem Tràng Tiền hóng gió hay thưởng thức những món bánh mì pate trên đường phố ngắm dòng người vội vàng lướt qua.

Đơn giản hơn, ngồi xuống một quán vỉa hè thưởng thức những món quà chiều dân giã như bánh rán, nem chua rán, bánh giò, bánh khoai, trứng vịt lộn, hộp bánh cốm… chắc chắn sẽ làm say lòng bất cứ ai.

Phố cổ Hà Nội là nơi tập trung của 36 phố phường. Mọi ngóc ngách của phố đều sở hữu không gian, địa điểm vui chơi đẹp, cổ kính, có giá trị văn hóa như:

Địa điểm nổi tiếng của thủ đô Hà Nội gắn liền với truyền thuyết rùa thần đòi gươm báu. Đây là biểu tượng gắn liền với nét đẹp của thủ đô. Đến Hồ Hoàn Kiếm khách du lịch có thể chiêm ngưỡng thêm các kiến trúc như Đền Ngọc Sơn, Tháp Rùa, Tháp Bút…

Khu chợ lớn nhất Hà Nội, các hoạt động tại đây diễn ra vô cùng sầm uất và đa dạng hàng hóa từ đồ ăn, hàng hóa thiết yếu trong cuộc sống, đồ gia dụng.

Tọa trên con phố Hàng Mã nổi tiếng buôn bán các loại tiền giấy, tiền vàng. Ngoài ra vào những dịp lễ tết còn thu hút đông đảo người dân đến vui chơi, check in như trung thu, Noel, tết Nguyên đán… Về đêm con phố lên đen rất đẹp và lung linh.

Được gọi là Bạch mã tối linh từ, đây là một trong nhưng ngồi đên cổ kính, có kiến trúc nguyên sơ còn sót lại của kinh thành Thăng Long  nằm ở giữa phố hàng Buồm được xây dựng thờ thần Long Đỗ.

Là một trong 5 năm ô cửa nổi tiếng của Kinh Thành Thăng Long còn sót lại. Trước đây ô Quan Chưởng có tên gọi là ô Đông Hà nhưng để tưởng nhớ đến vị quan Chưởng Cơ cùng binh lính hy sinh thời Nguyễn bảo vệ đất nước nên đã đổi tên ô Quan Chưởng.

Thiết kế của ô rất độc đáo và đặc trưng của thời Nguyễn vọng lâu với 1 cửa chính và 2 cửa phụ. Mái vòm cổng đẹp uyển chuyển.

Là nơi lưu giữ bản sắc dân tộc với các hoạt động văn hóa như chèo, quan họ, xẩm, ca trù,… được thực hiện bởi Hội Nhạc Sĩ Việt Nam.

Chợ quy tụ hơn 4000 sản phẩm khác nhau thu hút rất nhiều người đến mua sắm mỗi tối. Đây là nét đẹp mà không phải chợ đêm nào Hà Nội cũng làm được.

Cách di chuyển đến các phố phường Hà Nội như thế nào?

Hà Nội 36 phố phường nằm tại trung tâm thủ đô Hà Nội, quận Hoàn Kiếm. Để di chuyển đến đây quý khách có thể di chuyển bằng rất nhiều phương tiện khác nhau như xe máy, ô tô, taxi, xe bus.

Tại Hà Nội, xe máy là phương tiện di chuyển phổ biến. Rất nhiều muốn đến 36 phố phường thăm quan, mua sắm lựa chọn loại hình này. Tuy nhiên xe máy rất bất tiện ở chỗ chỉ chở được 1 người, ít hành lý không phù hợp với những gia đình đông người hoặc những người mua sắm nhiều.

Có rất nhiều tuyến xe bus di chuyển đến 36 phố phường của Hà Nội như:

+ Chuyến 36, 09, 14 dừng tại Hồ Hoàn Kiếm, cách phố Cổ khoảng 2km.

+ Chuyến 03, 14, 18, 34 dừng tại Ô Quan Chưởng cách Phố Cổ khoảng 2km.

Tuy nhiên hành khách vẫn phải đặt xe taxi hoặc xe ôm di chuyển đến phố Cổ, mất khá nhiều thời gian và dừng lại rất nhiều chặng.

Đối với những hành khách đi du lịch muốn ghé đến Hà Nội tham quan phố cổ, để thuận tiện hãy taxi 5 chỗ đưa đón sân bay giúp chủ động về thời gian, đón tận nơi.

Đặc biệt đi taxi hành khách không sợ nắng mưa, tắc đường, lạc đường mà còn cần lo lắng về đường đi như thế. Hiện nay có rất nhiều hãng taxi giá rẻ cung cấp dịch vụ taxi đưa đón. Taxi Vip là một những đơn vị taxi uy tín bậc nhất hiện nay mà quý vị có thể lựa chọn.

Còn đối với những hành khách, người dân đang lưu trú tại các quận của Hà Nội cũng có nên di chuyển bằng taxi để hạn chế tình trạng gửi xe khu vực bờ Hồ hoặc ô nhiễm khói bụi.

Dù mọi người ở đâu, khu vực có mật độ giao thông đông đúc hay quãng đường xa/ ngắn chỉ cần liên hệ đến Taxi Vip chúng tôi đều có mặt một cách nhanh chóng, đúng giờ và phục vụ hành khách chu đáo.

36 phố phường của Hà Nội có những đặc điểm mà không một nơi nào có được về giá trị lịch sử, văn hóa. Dù không còn nguyên xơ như thuở ban đầu, qua nhiều lần xây dựng và tu sửa  nhưng 36 phố phường vẫn giữ được hết nét văn hóa rất riêng, rất lạ.  Mỗi nét đẹp, nét riêng biệt đều gây cuốn hút cho khách du lịch và là niềm tự hào của người dân Việt Nam. Du khách nhất định phải đến thăm địa điểm này khi đến Hà Nội du lịch!

“ Người Pháp có Paris, người Anh có London, người Tàu có Thượng Hải. Trong các sách vở, trên các báo chí, họ nói đến thành phố của họ một cách tha thiết, mến yêu,..”. Và người Việt Nam ta, ta tự hào khi có Hà Nội?

Hà Nội- một thành phố ngàn năm văn hiến, thành phố anh hùng vượt qua bao cuộc chiến tranh khốc liệt, không chịu khuất phục dưới những chính sách đồng hoá gay gắt của thực dân đô hộ. Hà Nội vẫn giữ nguyên cho mình những nét đẹp vốn có của chốn kinh kỳ xưa, nhưng không hẳn là không có ít nhiều thay đổi. Và Thạch Lam, người đã viết nên “ Hà Nội 36 phố phường” – tập bút ký tinh tế được tập hợp lại từ những bài viết in trên báo sau khi ông qua đời, như để nói hộ cho mọi trái tim tin yêu luôn hướng tới thủ đô, rằng “ Hãy yêu mến Hà Nội với tâm hồn người Hà Nội”.

Cuốn sách là dòng chảy cảm xúc với hai ngã rẽ. Ngã thứ nhất, ta sẽ bắt gặp rất nhiều những cảnh đời qua những mẩu truyện ngắn hết sức xúc động. Đó là nhà bác Lê goá bụa với mười một đứa con sống trong cảnh nghèo đói, là nhân vật “Tâm”- cô hàng xén với lối đường quê quen thuộc trong buổi hoàng hôn, hay “ nàng Dung”- người vợ trẻ phải chịu đựng hai lần chết. Họ là những người phụ nữ phải chịu đựng số phận éo le, cuộc sống buồn thảm. Dù vậy nhưng trong cuốn sách này, ta vẫn bắt gặp mầm non của thứ tình yêu lứa đôi vươn chồi mọc dậy như tình cảm giữa Thanh và Nga dưới bóng hoàng lan. Tất cả đều là những câu chuyện về những con người Hà Nội, nép mình dưới những khu phố khác nhau, với những mảnh ghép cuộc đời khác nhau, hiện lên đơn sơ dưới ngòi bút chân thực của tác giả.

Ngã rẽ thứ hai là một dòng chảy hoàn toàn mới. Thạch Lam  đưa ta đi qua từng cuộc phiếm du mang những cái tên độc đáo như “những nơi ăn chơi”, “những biển hàng”, “quà Hà Nội”, “những thứ “ chuyên môn” hay ngay cả con người bán các thức ấy. Bằng giọng văn nhẹ nhàng, lãng đãng đến lạ lùng, đôi lúc có tức giận mà vẫn như thủ thỉ, tác giả đã nhận xét, đánh giá cả những vẻ đẹp cũng như vẻ xấu của phố phường, ẩm thực hay chính con người nơi đây, với những nét thay đổi nhiều mặt. Thạch Lam khiến bạn đọc sẽ không khỏi tự hào về văn hoá đất Thăng Long xưa, nhưng rồi bạn cũng sẽ có giây phút phải lắng lại, để nhìn nhận và suy nghĩ đôi chút.

Với “Hà Nội 36 phố phường”, Thạch Lam đã mở ra cho ta một con đường nhận thức hết sức tinh tế. Là người Hà Nội, ai cũng biết rằng khu phố cổ là một quần thể kiến trúc độc đáo mang bản sắc dân tộc với những đặc trưng về con người, văn hoá và đặc biệt là ẩm thực. Hà Nội có nhiều thức ngon ít nơi sánh được, nhưng để mà thưởng thức, để cảm nhận đến độ tinh hoa của những món ăn ấy thì còn là cả một nghệ thuật, như Thạch Lam viết: “ Biết ăn tức đã là một điều tiến bộ lớn trong các điều tiến bộ, nếu không phải là trong hàng những điều quan trọng nhất”.

Trong tiến trình phát triển không ngừng của văn hoá và lịch sử, Hà Nội cũng đã tiến đến rất nhiều những đổi thay, cho dù ở bất kỳ khía cạnh nào thì qua cuốn sách này, tác giả cũng đều gửi tặng độc giả những bài học với giá trị giáo dục sâu sắc. Thạch Lam nhắc đến “ nghệ thuật biển hàng” đang dần mất đi bởi những dòng chữ Tây chỉ hiện lên sự học đòi bắt chước mà không hiểu rõ nội dung, khiến Hà Nội bỗng thật “lạ lùng và đột ngột”. Hay theo tác giả, thức quà Hà Nội hay chính là con người Hà Nội. Sự phong phú về ẩm thực cũng dẫn đến sự đa dạng trong việc thưởng thức, có phải vậy mà vị miệng và dạ dày người Hà Nội đang dần trở nên dễ dãi ? “ Sự sành ăn và cái thưởng thức của người nơi văn vật đã kém sắc sảo, ý nhị rồi chăng ?”. Với “Hà Nội 36 phố phường”, tác giả cũng bày tỏ niềm thương tiếc tới những ngưởi bán rao – những thân phận bé nhỏ, lam lũ kiếm sống, mưu sinh trong đêm. Những tiếng rao của họ là tiếng vang của đời sống vọng lại, âm thầm đơn độc nhưng lại rất gần gũi, bởi khi vắng đi âm thanh ấy, người Hà Nội tự dưng cũng sẽ thấy như thiếu đi một thứ gì đó rất thân thuộc.

Đó là Hà Nội trong văn chương của Thạch Lam, hướng đôi mắt trở về với hiện tại, Hà Nội ngày nay còn có được như thế? Những nét đẹp văn hoá, cả một bề dày trầm tích đất thủ đô đang dần bị mai một, tàn phai theo tháng năm. Phải chăng giới trẻ ngày nay đang sống quá thực dụng, mải đuổi theo theo văn hoá bên ngoài mà thờ ơ với văn hoá chính dân tộc chúng ta ? Việc giữ gìn, bảo vệ chưa thể, huống hồ nói đến việc phát huy. Giới trẻ có xứng đáng với trọng trách to lớn bao thế hệ đang giao phó ? Vì vậy mà đọc cuốn sách này, Thạch Lam như đánh thức tuổi trẻ chúng ta, nhắc ta không được phép vô cảm với những nét đẹp tinh hoa văn hoá của Hà Nội, và hơn nữa là để bảo vệ gốc rễ chính dân tộc chúng ta.

Học tập và làm việc mệt mỏi, ai trong chúng ta cũng đều nên có trong tay cuốn sách này - tập bút ký nổi tiếng chỉ dành riêng cho vẻ đẹp Hà Nội, trước tiên để ta thư giãn, nghỉ ngơi, lắng mình trong những áng văn nhẹ nhàng của Thạch Lam, và sau đó hãy cảm nhận thực sự những nét đẹp đó trong mỗi trái tim chúng ta – trái tim của những con người Hà Nội.

Cuốn sách đang nằm trên giá sách Tác phẩm văn học,  mã xếp giá 139, kí hiệu phân loại V11/139- các bạn hãy nhanh chân tìm đọc nhé!

Trần Thị Ngọc Quỳnh lớp 10D4 (CLB Phóng Viên)

Người bảo là "Không ! Làm gì có", người lại bảo "chắc là có". Câu trả lời còn đang bỏ ngỏ.

Tỉnh Hà Nội thành lập năm Minh Mạng thứ 12 (1831), gồm 12 huyện trong đó có hai huyện: Thọ Xương và Vĩnh Thuận, xưa là huyện Quảng Đức, thuộc phủ Hoài Đức, xưa là phủ Phụng Thiên (thuộc đất Kinh Thành Thăng Long thời Lê). 36 phố phường Hà Nội đều nằm trong khuôn viên hai huyện này.

Đến ngày 1-10-1888, Đồng Khánh ký nhượng đất hai huyện trên cho thuộc quyền sở hữu của người Pháp thì tỉnh Hà Nội chấm dứt. Sau đó ít lâu, năm huyện tách ra lập thành tỉnh Hà Nam, tám huyện lập thành tỉnh Hà Đông. Ngày 1-10-1888 là thời hạn cuối cùng cho việc tìm 36 phố phường Hà Nội xưa, khi còn thuộc tỉnh Hà Nội.

Đến ngày 1-10-1888, Đồng Khánh ký nhượng đất hai huyện trên cho thuộc quyền sở hữu của người Pháp thì tỉnh Hà Nội chấm dứt. Sau đó ít lâu, năm huyện tách ra lập thành tỉnh Hà Nam, tám huyện lập thành tỉnh Hà Đông. Ngày 1-10-1888 là thời hạn cuối cùng cho việc tìm 36 phố phường Hà Nội xưa, khi còn thuộc tỉnh Hà Nội.

Sách "Hoàng Việt dư địa chí" khắc song in vào năm Minh Mạng thứ 14 (1833) có đoạn viết về 36 phố phường Hà Nội như sau:

"Phủ Hoài Đức, xưa là phủ Phụng Thiên có hai huyện, 13 tổng, 249 thôn phường.Huyện Thọ Xương: 18 phường. Huyện Vĩnh Thuận (xưa là huyện Quảng Đức): 18 phường."

Sách không liệt kê tiếp 36 phường mà chuyển sang chép tên các di tích lịch sử - văn hóa, các danh lam thắng cảnh và chú thích được tên phường của 13 di tích, thắng cảnh đóng trên các phường đó.

Tên các phường còn thiếu tất phải dựa vào các Dư địa chí được biên soạn vào đời Gia Long:

- Sách "Các tổng, trấn, xã danh bị lãm". (1)

- Sách "Tìm về cội nguồn" tập 1 của Phan Huy Lê (phần địa bạ, các phường năm Gia Long 4-1805). (2)

Tên các phường thuộc huyện Thọ Xương: 1. Yên Thọ 2. Hà Khẩu 3. Đông Tác 4. Đông Hà 5. Báo Thiên 6. Đồng Xuân 7. Cổ Vũ (ghi trong sách Hoàng Việt dư địa chí) 8. Đồng Lạc 9. Khúc Phố 10. Thái Cực 11. Đông Các 12. Diên Hưng 13. Phúc Lâm 14. Phục Cổ 15. Kim Hoa 16. Hồng Mai 17. Xã Đàn ( ghi trong sách: Các tổng trấn, xã danh bị lãm) 18. An Xá (ghi trong sách: Tìm về cội nguồn).

Tên các phường thuộc huyện Vĩnh Thuận:

1. Thịnh Quang 2. Yên Thái 3. Yên Hoa 4. Quảng Bá 5. Thuỵ Chương 6. Bích Câu (ghi trong sách: Hoàng Việt dư địa chí) 7. Hoè Nhai 8. Thạch Khối 9. Nghi Tàm 10. Tây Hồ 11. Nhật Chiêu 12. Hồ Khẩu 13. Bái Ấn 14. Trích Sài 15. Võng Thị 16. Quan Trạm 17. Công Bộ (ghi trong sách: Các Tổng trấn, xã danh bị lãm) 18. Yên Lãng (ghi trong sách: Tìm về cội nguồn).

Triều Tự Đức ( 1848-1883): Hà Nội có 31 phố.

- Sách "Đại Nam Nhất thống chí" do quốc sử quán triều Tự Đức soạn khoảng từ 1864-1875 (3) có 21 phố.

- Sách "Chuyến đi Bắc Kỳ năm Ầt Hợi-1876" của Trương Vĩnh Ký (4) có 1 phố.

- Sách "Đồng Khánh dư địa chí" (1886-1887) (5) có 0 phố.

- Bản đồ Hà Nội do quân Pháp vẽ 2-8-1893 (6) có 6 phố.

- Sách Hà Nội thời kỳ 1873- 1888 triều Đồng Khánh (7) có 3 phố.

- Sách "Hà Nội nửa đầu thế kỷ 20" của Nguyễn Văn Uẩn (8) có 5 phố.

Số lượng phố ở Hà Nội luôn biến động không ngừng; nếu tính theo thứ tự thời gian đến một thời điểm: Ngày, tháng, năm nào đó thì số phố là 36, trước hay sau thời điểm thì số phố đã khác rồi.

Tên các phố trong 36 phố phụ thuộc vào nguồn thông tin thu thập được, nếu nguồn thông tin thay đổi thì tên phố sẽ thay đổi theo, thậm chí có khi số lượng phố cũng thay đổi theo.

Nay dựa vào các tư liệu đã thu thập được lập nên: Ba mươi sáu phố cổ Hà Nội (1864-1888)

1. Hà Khẩu: Hàng Buồm (thuộc tổng Tả Túc) 2. Việt Đông: Hàng Ngang (Hữu Túc) 3. Hàng Mã ( Hậu Túc) 4. Hàng Mắm (Tả Túc) 5. Báo Thiên: Hàng Trống (Tiền Túc) 6. Nam Hoa: Hàng Bè (Hữu Túc) 7. Hàng Bồ (Tiền Túc) 8. Vàng Bạc: Hàng Bạc (Hữu Túc) 9. Hàng Giầy (Hữu Túc) 10. Mã Mây (Hữu Túc) 11. Đồng Lạc: bán y phục phụ nữ (Tiền Túc ) 12. Thái Cựu: nhuộm mầu đỏ (Tiền Túc) (Pháp gọi chung hai phố 11+12 là Hàng Đào) 13. Đông Hà (bán chiếu): Hàng Chiếu (Hậu Túc) 14. Phúc Kiến: Lãn Ông (Hậu Túc) 15. Phường Phục Cổ: Hàng Thiếc (Tiền Túc) 16. Hàng Lam: Thợ Nhuộm (Tiền Nghiêm) 17. Đồng Xuân (Hậu Túc) 18. Thanh Hà (Hậu Túc) 19. Hàng Gai (Tiền Túc) 20. Hàng Đãy: Nguyễn Thái Học (Tiền Nghiêm) 21. Hàng Chè 22. Hàng Muối 23. Hàng Đường 24. Hàng Hòm 25. Hàng Mành 26. Hàng Khảm 27. Hàng Da 28. Lò Sũ 29. Ngõ Gạch 30. Hàng Đồng 31. Hàng Nón. Triều Đồng Khánh: có năm phố. 32. Hàng Vải 33. Hàng Lược 34. Hàng Bông 35. Hàng Gà 36. Hàng Cót.

Chú thích về các tên phố Hà Nội

Số 2: phố Việt Đông: Việt Đông là tên gọi khác của tỉnh Quảng Đông. Xưa là phường Đường Nhân sau là Diên Hưng, hay là phố Hàng Ngang. Pháp gọi phố Hàng Ngang là phố Quảng Đông.

Số 5: Phố Báo Thiên: phố này có niên đại từ 1864-1875. Đến 1883 quân đội Pháp vẽ lại bản đồ Hà Nội vào ngày 20-8, trên bản đồ có tên Thợ Thêu, tức phố Hàng Trống và phố Nhà Chung. Như vậy phố Nhà Chung mới có từ năm 1883, do đó Tả Túc ta có thể tin chắc phố Báo Thiên là phố Hàng Trống.

Số 8: Phố Vàng Bạc; sách Đại Nam nhất thống chí chú thích là xưa thuộc phường Đông Các mà phố Hàng Bạc đóng trên đất phường này nên phố Vàng Bạc nay là phố Hàng Bạc.

Số 13: phố Đông Hà bán chiếu nằm trên đất thôn Thanh Hà, tổng Hậu Túc, còn phường Đông Hà tổng Tiền Túc mới thuộc phố Hàng Gai. Nên có thể xác định phố Đông Hà là phố Hàng Chiếu.

Số 14: Phố Phúc Kiến: sách Đại Nam nhất thống chí thì ngày xưa phố này chuyên bán đồ đồng vì người Tàu đem đồng ở mỏ Tụ Long về bán ở phố này, còn tên gọi Phúc Kiến là do Hoa kiều ở Phúc Kiến được phép cư trú tại đây. Từ năm 1947 phố này là phố Lãn Ông chuyên bán thuốc bắc.

Số 19: Phường Phục Cổ: vì sao không gọi là phố Phục Cổ, nguyên là do phố Hàng Gai, chữ Hán gọi là phố Phục Cổ rồi, phường Phục Cổ khá rộng, đình phục cổ ở phố Nguyễn Du (tổng Tiền Nghiêm), song ở tổng Tả Túc cũng là đất phường Phục Cổ. Phố Hàng Gai ở tổng Tiền Túc được gọi là phố Phục Cổ chắc là cũng có duyên cớ. Nay phố Hàng Thiếc ở thôn Yên Nội, tổng Tiền Túc có thể là đất phường Phục Cổ, cho nên sách Đại Nam nhất thống chí mới chữa là phường Phục Cổ đúc đồ thiếc để bán.

Số 16: Phố Hàng Lam: chữ Hán gọi là phố Yên Trung. Trong Bản đồ Tự Đức thôn Yên Trung nằm ở góc đông nam thành Hà Nội (1805) tức là nằm ở đầu phía Bắc phố Thợ Nhuộm. Bản đồ Hà Nội năm 1883 đã thấy ghi tên phố Thợ Nhuộm, chỉ có tên phố Hàng Gai chưa có tên phố Hàng Bông. Từ đó có thể xác định phố Hàng Lam là phố Thợ Nhuộm, không phải là phố Hàng Bông Lờ.

Số 21: Phố Hàng Chè ở đầu phía Bắc phố Đinh Tiên Hoàng đến đền Bà Kiệu, ngày nay phố này nằm chung trong phố Đinh Tiên Hoàng, không còn tên riêng của một phố độc lập nữa.

Số 26: phố Hàng Khảm: Sách Hà Nội 1873-1888 (trang 121-122) thì nghề khảm du nhập vào Bắc Kỳ từ 1820, cho đến năm 1873 thì chất lượng mặt hàng này đã rất tinh tế và phát đạt.

Phố Hàng Khảm chạy từ Đồn Thủy tới lũy bán nguyệt Đông Nam của Thành Hà Nội (quãng Cửa Nam) có chiều dài bằng phố Paul Bert (nay là Tràng Tiền + Hàng Khay và phố Tràng Thi). Vì phố rất dài nên nằm trải dài trên bốn tổng: Tiền Túc, Tả Túc, Tả Nghiêm, Tiền Nghiêm.

Số 18: Phố Lò Sũ. Theo tên trên bản đồ Hà Nội 1883 là Ru de Merussiers (không hiểu là phố gì) nhưng nó nằm đúng vị trí phố Lò Sũ ngày nay nên ghi là phố Lò Sũ.

Số 29: Phố Ngõ Gạch. Theo sách Hà Nội 1873-1888 (trang 110-111): Ngày 2-5-1873 Jean Dupuis bố trí cho cận vệ ở phố Than-Ha (?), ngày nay là phố Hàng Chiếu. Ngôi nhà này nằm ở đầu "một ngõ thông với một phố song song với phố của chúng tôi (tức phố Hàng Chiếu) và bị chúng tôi đóng lại vào ban đêm để tránh mọi bất ngờ". Như vậy chỉ có thể là phố Ngõ Gạch vì nó song song với phố Hàng Chiếu và phố Hàng Buồm. Còn phố Nguyễn Siêu thì tới 1936 mới có tên trên bản đồ, mặc dù cụ đã ngồi dạy học ở đó từ lâu.

1. 36 phường Hà Nội thì chia đều ra hai huyện Thọ Xương và Vĩnh Thuận, mỗi huyện 18 phường; còn 36 phố thì đều ở huyện Thọ Xương và hầu hết đều ở đất thuộc bốn tổng: Tiền, Hậu, Tả, Hữu Túc, chỉ có vài phố ở các tổng Nghiêm, 35/36 phố thuộc đất quận Hoàn Kiếm bây giờ ngày nay.

2. Trên các phố dân gian đặt ra như: Hàng Bồ, Mã Mây, Lò Sũ... đến năm 2003 đã trải qua hơn 100 năm vẫn giữ nguyên tên cũ; còn các tên chữ Hán như Hà Khẩu, Nam Hoa... và bằng Tiếng Pháp thì hầu như dân chúng quên rồi.

3. Các sử liệu, tư liệu chính, mỗi sách hay tư liệu chỉ ghi được khoảng trên 20 phố, gộp chung lại mới được 31 phố thời Tự Đức. Có lẽ thời kỳ này số lượng phố Hà Nội chưa nhiều. Song thời Đồng Khánh chỉ ghi lại được tên 5 phố; có thể do ghi chép thiếu sót chưa phản ánh đúng thực trạng chăng? Sang thời Pháp quản lý, chỉ khoảng đến năm 1890 đã kê được tên trên 70 phố.

(1): Sách này biên soạn vào 1810-1812 thời Gia Long. Dương Thị Thoa-Phạm The dịch và biên soạn - NXB Khoa học xã hội. Tr 95-96-97-98.(2): Sách này do NXB Thế giới - Hà Nội - 1988. Tr 250 và 254.(3): Sách "Đại Nam nhất thống chí" (tập 3). Tr 198-199 - NXB Thuận Hóa.(4): Sách "Chuyến đi Bắc Kỳ 1876" của Trương Vĩnh Ký in trong tạp chí Xưa & Nay số tháng 11-1998.(5): Sách "Đồng Khánh dư địa chí" - NXB Thế Giới-2003.(6): Bản đồ Hà Nội 1883: chép tên phố từ số 23-28.(7): Sách "Hà Nội giai đoạn 1873-1888" André Masson-NXB Hải Phòng-2003.(8): Sách "Hà Nội nửa đầu thế kỷ 20" (tập 2). Tr13-14 NXB Hà Nội-1995.